Mercan Denizi & Büyük Mercan Resifi

Mercan Denizi, Büyük Okyanus’un güneydoğusunda, Papua Yeni Gine ve Avustralya’nın doğusunda Yeni Kaledonya’nın batısında ve Solomon Adaları’nın güneybatısında kalan bölgeye verilen addır.

4.791.000 kilometre karelik bir alanı kaplar. Güneyinde Tasman Denizi, kuzeyinde ise Solomon Denizi bulunur. Batıya doğru Torres Boğazı üzerinden Arafura Denizi’ne bağlanır. Bir kenar deniz olan Mercan Denizi dünyanın en büyük denizidir.

Mercan Denizi’nin adı barındırdığı mercan kayalıklarından gelir. Bu kayalıklar Büyük Set Resifi olarak bilinir. En derin yeri Yeni Hebridler Çukurunda 7.661 m, Güney Solomon Çukurunda 7.316 m’dir.

Mercan kayalarıyla dolu olan deniz, gemiler için tehlike arz eder. Mercan Denizinde astropik iklim hüküm sürer. Ocak-nisan ayları arasında şiddetli tayfunlar olur.

Karada Amazon Ormanları’nı nasıl ‘dünyanın akciğeri’ olarak görüyorsak, okyanuslarda da aynı şey Mercan Resifleri için geçerlidir. Araştırmalara göre 30 yıl içinde bu resiflerin en az üçte birinin yok olacağı belirtiliyor. Bunun en önemli nedeni ise Küresel Isınmadır.

Kıtanın gururu, 2600 km uzunluğundaki Büyük Mercan Kayalıkları ya da Büyük Mercan Resifi, aynı zamanda dünyanın en muhteşem doğal oluşumlarından biri. Bu dev su dünyasında, 3 binden fazla mercan kayalığı ve 900 ada bulunuyor. 1975 yılında deniz parkı olarak ilan edilen mercan kayalıkları, binlerce deniz canlısının yanısıra aynı zamanda kaplumbağalarla kuşlar için de bir cennettir.

1981’de Birleşmiş Milletler, Büyük Mercan Kayalıkları’nı Dünya Mirası Listesi’ne dahil etmiş, 2004 yılında da bu kayalıkların çoğunda balık avlamayı yasaklayan kanunlarla, hızla yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan bu muazzam ancak hassas ekosistem koruma altına alınmıştı. Bugün, dört yaşın üzerinde burayı ziyaret eden herkes ufak bir ayak bastı ücretiyle mercan kayalıklarının korunmasına katkıda bulunuyor.

Mercan kayalıklarının, mercan balıklarını ve pek çok diğer organizmayı barındıran, canlı karmaşık sistemler olduklarını belirtmiştik. Bu halleriyle 60 milyon yıldan fazla bir zamandır hayatiyetini devam ettirmektedirler. Fakat şimdi insan faaliyetleri nedeniyle tehlike altındadırlar. Dünyadaki mercan kayalıklarının % 50’den fazlası, ciddi ve hatta tamir edilemeyecek seviyede hasar görme riski taşımaktadır.

Tehlikenin bir kısmı, özellikle yemek için tutulan balıklar gibi kaynakların aşırı kullanımı ve iyi düzenlenmemiş turizmden kaynaklanmaktadır. Diğer kısmı ise, endüsriyel kirlenme, tarımsal uygulamalar veya kıyı bölgelerine yakın yerlerde gerçekleştirilen yapılaşmaların etkisinden kaynaklanmaktadır. Daha da endişe verici olan ise, küresel ısınmanın olası sonuçlarıdır. Deniz seviyelerinin ve sıcaklıkların artması ile iklimlerde öngörülemeyecek aşırı dalgalanmaların mercan kayalarını nasıl etkileyeceği bilinmemektedir.

Kuzeyden güneye yaklaşık 2.000 km uzanan büyük set resifleri çok sayıda küçük resif, sığlık ve adacığı kapsar. Resiflerin birçoğu, sular alçaldığında su düzeyinin hemen üstünde kalır. Bazı resifler ise albatroslar, tropik kuşlar ve firkateynkuşları gibi birçok deniz kuşunu barındıran keyler (kum adacıkları) biçimindedir. Öbür resifler, adaları çevreler ya da anakaranın kıyılarında setler oluşturur. Resifler kuzeyde karaya 16 km kadar yaklaşırken, güneyde dağınık mercan kümelerine ayrılır ve kıyıdan 240 km kadar uzaklaşır.

Mercan, genellikle kahverengi ya da sarıdır, ama arada bir parlak mavi ya da turuncu mercanlara da rastlanır. Sular çekildiğinde, mercanların mantar ya da çalı kümelerine benzeyen garip biçimleri gözlenebilir. Çevrede çok sayıda deniz kuşu, suyun içinde ise dev midyeler, zehirli dikenleri olan denizkestane-leri, renkli küçük balıklar, istiridyeler, denizyıldızları, süngerler, kaplumbağalar ve denizhıyarları vardır. Değişik canlılar bakımından inanılmaz ölçüde zengin olan resiflerde 350’nin üzerinde mercan ve 10 bin kadar sünger türü bulunur.

Ayrıca, bilinen 1.200 balık türü de burada yaşar. Bu, Karayib Denizi ile Atlas Okyanusu’nun kuzey bölümünde yaşayan tüm balık türlerinden daha fazladır. Resifin güzelliği ve deniz yaşamının zenginliği buraya çok sayıda turistin gelmesini sağlar. Tüple ve şnorkelle dalmak bölgenin en gözde sporlarındandır. Resifin haritası ilk olarak 1770’te Kaptan James Cook tarafından çıkarılmıştır. 1928-30 arasında mercan ve mercan resifinin gizli dünyası bir araştırma ekibi tarafından araştırılmıştır. Bugün bu araştırmalar bölgedeki laboratuvarlarda ve araştırma istasyonlarında bilim adamlarınca sürdürülmektedir.