Bulmacalar Hakkında Bilmedikleriniz

İnsanoğlu var olduğundan bu yana, yaşamını bulmacalarla gizemli hale getirmeye çalışmış. Gerek şifreleri çözen zekalar, gerekse de akıllıca ipuçları koyabilen yetenekler her devirde aranan makbul insanlar arasında olmuş.

19 Yaşında Amerika’ya göçmen olarak giden Arthur, bu yeni kıtada hayata tutunmak, kendine yeni bir yaşam sağlamak umuduyla, Pennsylvania eyaletindeki Pittsburgh şehrine yerleşmiş ve Pittsburgh Gazetesinde çalışmaya başlamış. Elinden geldiğince yeni yaşamında sosyal hayata katılmaya çalışmış, keman dersleri almış, Pittsburgh senfoni orkestrası çalışmalarına bir süre amatör olarak devam etmiş. Sonraki yıllarda New Jersey eyaletine taşınan Arthur Wynne, burada da gazetecilik mesleğini sürdürmüş ve merkezi New York’ta olan New York World gazetesinde çalışmaya başlamış. Editörü tarafından gazetenin eğlence sayfalarında okuyuculara sunulacak, okuyucuların katılımını sağlayacak yeni bir oyun, ya da bir bulmaca tarzı bulmakla görevlendirildiğinde 42 yaşında olan Arthur’un ilk bulmacası 21 Aralık 1913 tarihinde, bir pazar günü okuyucularla buluşmuş. Bu ilk bulmacada aralara serpiştirilen parça parça siyah bölümlerinin ayırdığı kutucuklara, sorulan soruların cevaplarını düşünenlerin verdiği ilk ad kelime çaprazı (word- cross) olmuş. Sonraki baskıda, tümüyle bir hata sonucu iki kelime arasındaki kesme işaretinin (-) unutulması sonrasında birlikte yazılan “crossword” kelimesi bu bulmacanın adı olmuş ve dilimize de diğer yabancı dillere de “çapraz bulmaca” olarak geçmiş.

Bulmaca Amerika dışında hemen rağbet görmemiş olmalı ki, başka bir ülkede ilk kez görülmesi 12 yıl sonra Fransa’da olmuş. Bulmaca basılı ilk Fransız gazetesi 1925 yılında okuyucuları ile buluşmuş. Fransa’da bulmaca öyle bir tutmuş ki, aynı yıl sadece bulmaca içeren ve günümüze kadar da gelen bir dergi bile çıkmaya başlamış. Bunu sonraki yıllarda bulmaca akademisinin kurulması izlemiş ve eserleri dilimize de çevrilen ünlü roman-tiyatro yazarı Tristan Bernard, bu akademinin ilk başkanı olmuş. İnanır mısınız, Tristan Bernard’ın bulmaca sorularındaki yaratıcı mizahi özelliğini günümüze kadar doldurabilen olmamış diyorlar. Sizlere onun bulmacalarından birkaç soru soracağım, bakalım cevabı bulabilecek misiniz?

Bulmaca konusunda derlenmiş o kadar çok yaşanmışlıklar var ki; inanın hepsi bir araya toplansa ortaya kitap değil, fasiküller çıkar. Bazılarını başlıklar halinde sizlerle paylaşmak istiyorum. Mesela, İkinci dünya savaşı sırasında düşman cephesinde bulunan kuvvetler için bazı şifreler gazetelerdeki çapraz bulmaca yoluyla verilmiş. Bulmaca hastası bakanların, başbakanların, kralların kraliçelerin olduğu biliniyor. Hatta bunlar arasında en ufak bir yanlışlık için gazetenin sahibini arayıp uyarıda bulunanlar bile varmış. Hep güzel yanlarından bahsettik ama bulmaca çözme sevdası yüzünden eşine ilgisiz davranma, eşini ihmal etme gibi nedenler çok evliliğin bitmesi yolunda mahkeme kayıtlarında yer almış. Yüz binlerin katıldığı yarışmalara konu olmuş bulmaca çözme sevdası üstüne dünyanın dört bir yanında bulmaca çözme kulüpleri kurulmuş; bir anlamda bulmaca severler örgütlenmiş. İngiltere kraliçesi Elizabeth’in bohem yaşamıyla tanınan kız kardeşi Prenses Margaret o kadar ciddi bir bulmaca meraklısıymış ki, defalarca katıldığı yarışmalardan birinde kitap ve para ödülü bile kazanmış.

Şu an için dünyanın en büyük bulmacası olarak Guiness Rekorlar kitabına adını yazdıran kişi Hristo A. Yonitsov adındaki bir Bulgar. 3 Haziran 2014 tarihinde bitirdiği ama bir türlü bastıramadığı bulmacasında, tam 93.769 soru yani ipucu varmış. Hristo 14 yılını verdiği bu çalışma için sayılamayacak kadar çok kere kütüphanelere gitmiş, on binlerce kelimenin izini sürmüş, bulmuş, öğrenmiş ve kullanmış. Sonuçta ortaya 300 metre uzunluğunda ve 1000 sayfalık tek parça bir bulmaca çıkmış. Tamamı kaç yılda çözülür ya da çözen var mıdır bilmiyorum ama daha büyüğü yapılana kadar Guiness rekorlar tahtı şu an için Hristo A. Yonitsov’a ait.

Bakmayın siz ülkemizde her geçen gün gazete ve dergilerin tiraj kaybetmesine! Bırakın diğer konuları, bazı Avrupa ülkeleriyle Amerika’da içeriği sadece bulmaca ve bulmacayla ilgili konulardan oluşan dergiler yayınlanıyor. Turnuvalar yapılıyor, Dünyanın dört bir tarafından gönderilen bulmacalar kontrol edilip basılıyor; İnternet üzerinden bulmaca severler arasında paylaşımlarda bulunuluyor.